Durante moito tempo, falar de seguridade e saúde no traballo era sinónimo de cumprir a normativa, de evitar accidentes, de xestionar a prevención de riscos laborais (PRL) como unha obriga. Pero o mundo laboral está a cambiar, e con el, a nosa comprensión do que realmente significa un espazo de traballo saudable. A conversa está a evolucionar.

Que significa realmente crear un espazo de traballo onde a xente prospere e non só sobreviva? Estas ideas, extraídas de análises de expertos como José Manuel Varela e Antonio Vázquez na súa presentación no 9º Foro Técnico PRL do Polígono de Sabón, ofrécennos pistas fascinantes. Estas son cinco ideas que están a redefinir o futuro do benestar laboral.

As 5 Claves para Entender o Futuro do Benestar Laboral

1. A seguridade non trata sobre a seguridade, senón sobre o traballo.

Parece un xogo de palabras, pero esta idea é revolucionaria. O enfoque tradicional da seguridade centrábase en medir o que se «sabe» (formacións, procedementos) ou en reaccionar cando algo saía mal (investigación de accidentes). Esta visión é limitada porque non aborda a raíz dos problemas.

A nova perspectiva céntrase nas condicións reais do traballo, no sistema organizativo e no contexto que inflúe en como se fan as cousas. O cambio é poderoso porque deixa de buscar culpables individuais e comeza a analizar o sistema. Pasa da reactividade á proactividade, da culpa á mellora continua das condicións nas que as persoas desenvolven as súas tarefas.

“O problema constante deste enfoque da xestión da seguridade é que se centra no incorrecto. A seguridade non ten que ver coa seguridade, senón co traballo, o sistema organizativo que intenta controlalo e as condicións locais que o rodean e inflúen na súa realización”.

2. A seguridade psicolóxica é o novo alicerce fundamental.

Se a seguridade real depende de mellorar o sistema de traballo, a seguridade psicolóxica é o lubricante esencial que permite que ese sistema funcione. É a crenza compartida de que o equipo é un lugar seguro para asumir riscos interpersoais. Noutras palabras, é un ambiente onde podes levantar a man para sinalar un erro, propoñer unha idea audaz ou admitir que non sabes algo, sen medo a ser humillado, ignorado ou castigado.

Nun contorno baseado no medo ou no control estrito, a xente cala. Os erros escóndense, as dúbidas non se expoñen e a innovación morre. Pola contra, a seguridade psicolóxica é o combustible da resiliencia, da aprendizaxe e do alto rendemento. Cando as persoas se senten seguras para ser elas mesmas, a organización enteira benefíciase.

É un “estado mental e emocional no que as persoas se senten cómodas para expresarse e ser elas mesmas. Máis concretamente, cando as persoas teñen seguridade psicolóxica no traballo, séntense cómodas compartindo preocupacións e erros sen medo, vergoña ou temor a represalias. Confían en que poden falar sen ser humilladas, ignoradas ou culpadas. Saben que poden facer preguntas cando non están seguras de algo. Adoitan confiar e respectar aos seus compañeiros.”

3. O teu traballo necesita «vitaminas», non só a ausencia de velenos.

Imaxina que o teu traballo é como a túa dieta. Non abonda con evitar os alimentos prexudiciais (velenos); tamén necesitas nutrientes esenciais (vitaminas) para estar san. Esta é a esencia do «modelo vitamínico» do psicólogo Peter Warr, unha metáfora brillante para entender o benestar laboral.

Un traballo tolerable é aquel que simplemente carece de factores negativos evidentes. Pero un traballo verdadeiramente enriquecedor é aquel que proporciona activamente elementos positivos. Segundo o modelo, estes «recursos vitamínicos» pódense agrupar en tres grandes áreas:

• Recursos da tarefa: Inclúen ter claridade sobre as funcións e obxectivos, autonomía para tomar decisións, variedade para evitar a monotonía e recibir información útil sobre o rendemento.
• Recursos da organización: Refírense a ter oportunidades de formación e carreira, medidas reais de conciliación, unha comunicación interna saudable, unha cultura e valores compartidos, equidade salarial e seguridade física no contorno.
• Recursos sociais: Céntranse na calidade das relacións coa supervisión e entre iguais, nas interaccións positivas coa clientela e en dispoñer de oportunidades de contacto social que enriquezan a xornada.

Esta analoxía axúdanos a esixir máis: non só un traballo que non nos faga dano, senón un que nos nutra profesional e persoalmente.

4. O «salario emocional» é a rendibilidade que non se mide en euros.

O salario a final de mes é fundamental, pero xa non é o único factor que determina a satisfacción e o compromiso dunha persoa. O «salario emocional» engloba todos eses beneficios non financeiros que fan que un traballo pague a pena. As organizacións que invisten neste tipo de salario non só reteñen o talento, senón que reducen o absentismo e constrúen unha reputación como un lugar excepcional para traballar. Estrutúrase en varios compoñentes clave:

• Conciliación familiar e persoal: É un dos aspectos máis valorados. Inclúe a flexibilidade de horarios, a posibilidade de teletraballo e a autonomía para organizar a xornada, tratando ás persoas como adultos responsables e non como simples números.
• Desenvolvemento profesional: A aspiración de medrar é universal. As empresas deben ofrecer plans de formación, tanto internos como externos, e garantir que a promoción interna sexa xusta, baseada en méritos, valores e competencias.
• Compensación psicolóxica: Máis aló do diñeiro, as persoas necesitan sentirse útiles e valoradas. O recoñecemento público por un traballo ben feito, as palabras de ánimo e o agradecemento son ferramentas poderosas que incrementan a satisfacción e o compromiso.
• Comunicación: Unha cultura de portas abertas, onde a comunicación flúe en todas as direccións e os líderes son accesibles, é vital. Os boletíns ou as caixas de suxestións non serven de nada se os departamentos son silos pechados e as xefaturas inaccesibles.

5. As ferramentas do futuro profesional son a empatía e a creatividade.

E como se constrúe un ambiente con seguridade psicolóxica e se paga ese salario emocional? A resposta está nas ferramentas que manexan os profesionais do futuro. Se miramos as habilidades máis demandadas, especialmente no eido da seguridade e a saúde (HS), atopamos unha sorpresa. Xa non dominan as competencias puramente técnicas.

Agora, as ferramentas máis importantes son habilidades identificadas por fontes como o Foro Económico Mundial e destacadas na presentación sobre o futuro da PRL: o pensamento analítico e creativo, a resiliencia, o liderado e a influencia social, a empatía e a escoita activa. Estas «habilidades brandas» son, en realidade, os requisitos indispensables para crear a seguridade psicolóxica.

Este cambio redefine por completo o rol do profesional de PRL. Xa non é só un inspector ou un xestor de documentación. Convértese nun estratega, nun facilitador da cultura organizacional, nun líder capaz de comunicar, influír e comprender as necesidades humanas que subxacen detrás dos sistemas e procesos.

Conclusión: E ti, que vas facer a partir de agora?

O benestar no traballo está a vivir unha transformación profunda. Estamos a pasar do control á confianza, do mero cumprimento normativo á creación dunha cultura xenuína de coidado e crecemento. As ideas que exploramos non son teorías abstractas, senón principios prácticos que están a dar forma ás organizacións máis innovadoras e resilientes.

A pregunta, entón, é para ti. Das ideas que exploramos, cal é a primeira que poderías empezar a aplicar ou a promover no teu propio contorno laboral mañá mesmo?

Se queres afondar un pouco máis sobre os aspectos clave analizados nos distintos foros PRL celebrados no que vai de ano, aquí tes un bo resumo: